روستاهایی که خالی از سکنه می‌شوند

روستاهایی که خالی از سکنه می‌شوند

اما از دو دهه گذشته تا کنون روند مهاجرت روستاییان با شتاب بیشتری همراه شده است و طی سال‌های اخیر بر اساس اعلام مرکز آمار روند کاهش جمعیت روستایی استان  از 36 درصد جمعیت کل استان در سال 85 به 28 درصددر سال 95 کاهش پیدا کرده است.  در حال حاضر کمتر از یک میلیون و 100 هزار نفر از جمعیت بالای 4 میلیون نفری آذربایجان شرقی در روستاها زندگی می‌کنند. این در حالی است که همچنان روستاییان تامین‌کننده اصلی لبنیات و گوشت گوسفندی استان به شمار می‌روند. ترک روستاها و مهاجرت به شهرها هرچند در سال‌های اخیر روند کندی پیدا کرده، اما نگرانی‌ها برای سرنوشت روستاهای خالی از سکنه یا روستاهایی که ساکنان فصلی 3 ماهه دارند همچنان به قوت خود باقی است؛ روستاهایی که طبق آمار بیشتر در جنوب شرقی استان قرار دارند و برخی از آنها سال‌هاست خالی از سکنه مانده‌اند. مهم‌ترین دغدغه در این شرایط نابودی تدریجی فرهنگ روستانشینی در بخش‌هایی از استان است که رفع آن به برنامه‌ریزی و توسعه روستاها نیاز دارد.

• نبود آمار جامع برای برنامه‌ریزی صحیح 

شاید مهم‌ترین عامل در بی‌توجهی به روستاها نبود اطلاعات مشخص درباره آنها طی سال‌های اخیر است. آمار روستاهای استان و خدماتی که به آنها ارائه می‌شود همواره با تناقض‌های متعددی همراه است. این تناقض‌ها به حدی است که چند سال قبل «محمد اشرف‌نیا» معاون وقت عمرانی استاندار از نبود آمار تعداد دقیق روستاها در استان گلایه کرده و گفته بود که تعداد روستاها از 2 هزار تا 3500 روستاست و تفاوت آماری عجیبی دارد. از سوی دیگر، در حالی که برخی مسئولان دستگاه‌های خدمات‌رسان اعلام می‌کنند بهره‌مندی روستاییان از خدماتی مانند آب، برق، گاز و تلفن ضریب بالای 90 درصد دارد، اما به گفته معاونت عمرانی استانداری آذربایجان‌شرقی تنها 1500 روستا دارای آب شرب سالم و تصفیه‌شده لوله‌کشی هستند. این تفاوت‌های آماری از یک‌سو و ضعف خدمات‌رسانی از سوی دیگر موجب شده است که حتی برنامه‌ریزان دلسوز نیز نتوانند به جمع‌بندی مشخصی برسند.  

• اتفاقات خوب در روستاهای استان 

مدیر کل امور روستایی و شوراهای استان با بیان این‌که در حال حاضر 3073 روستا در استان وجود دارد، اظهار می‌کند: حدود 2790 روستای آذربایجان شرقی دارای سکنه و 268 روستا بدون سکنه یا سکونت فصلی هستند. «تقی کرمی» با اشاره به وجود مشکلات متعدد زیرساختی در روستاهای استان به‌ویژه در بخش جنوب شرقی که فاصله کمتری با شهرهایی مانند تهران و کرج دارند، می‌گوید: زرق و برق‌ زندگی شهری از یک‌سو و خشکسالی و نبود کار مناسب از سوی دیگر موجب مهاجرت ساکنان این روستاها شده است. البته در سال‌های اخیر با تثبیت روند مهاجرت مواجه هستیم و در برخی روستاها هم مهاجرت معکوس رخ داده است به نحوی که در روستاهای مرند، ورزقان و بستان‌آباد با افزایش ساخت‌وساز روستایی روبه‌رو بوده‌ایم. 30 هزار واحد مسکن جدید در سال‌های گذشته در روستاهای استان احداث شده است.

وی تاکید می‌کند: توزیع یک میلیون متر مکعب آسفالت در روستاهای استان، خاک را از چهره این روستاها زدوده است. در حال حاضر در روستاهای با جمعیت بیش از 10 خانوار خدمات آب، برق و گاز بین 80 تا 100 درصد ارائه می‌شود. این مسئول به تعداد کم خانه‌های بهداشت هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: با وجود این‌که تنها در حدود 1043 روستا خانه بهداشت داریم، همه روستاییان زیر نظر شبکه بهداشت هستند.

از نظر امکانات هم نمی‌توان در روستاهایی که زیر 10 خانوار دارند خانه بهداشت احداث کرد.  وی با تاکید بر این‌که خدمات‌رسانی هدایت‌شده و سازمان‌دهی‌شده به روستاها در اولویت قرار دارد، بیان می‌کند: از گروه‌های غیردولتی خدمات‌دهنده خواسته شده است که بنا به نیاز روستاها و با نیازسنجی قبلی خدمات‌رسانی و از ارائه طرح‌های اشباع‌شده خودداری کنند. با توجه به معرفی یکی از شهرهای استان به عنوان شهر محروم، این خدمات‌ به صورت مستقیم به این شهر هدایت می‌شود تا محرومیت از چهره آن زدوده شود. کرمی ادامه می‌دهد: اجرای طرح هادی مورد تاکید استانداری و بنیاد مسکن است و در حال حاضر حدود 900 روستا از این طرح برخوردار شده‌اند. در بقیه روستاها هم این طرح اجرا می‌شود.

• ضعف‌های زیرساختی 

کارشناس مسکن روستایی آذربایجان شرقی با بیان این‌که تاکنون - در کنار نبود اطلاعات مشخص - همت کافی هم برای حل مشکلات روستاها وجود نداشته است، می‌گوید: مهم‌ترین ضعفی که در سال‌های اخیر درروستاها با آن مواجه بوده‌ایم انجام حرکت‌های خدمات‌رسان موازی و بدون برنامه‌ریزی بوده است. «صابر علیمی» بیان می‌کند: دستگاه‌های مختلف - بنا به تشخیص خود - در سال‌های گذشته اقدام به خدمات‌رسانی بدون برنامه‌ریزی کرده‌اند. به عنوان مثال، در حال حاضر چندین مدرسه بدون دانش‌آموز در روستاهای اطراف میانه و بستان‌آباد وجود دارد که بدون مطالعه ساخته شده‌اند. در حال حاضر برخی از روستاها خالی از سکنه هستند. یا در روستاهایی آسفالت‌ریزی انجام شده است که در حال حاضر تخریب شده‌اند.

وی تاکید می‌کند: مهم‌ترین چالشی که روستاهای استان با آن مواجه هستند، نبود طرح هادی است. بنا بر اعلام رسمی مسئولان، این طرح در کمتر از 50 درصد روستاهای استان اجرا شده است. نبود طرح هادی، خدمات‌رسانی مشخص به این روستاها را با مشکل مواجه می‌کند. این کارشناس ادامه می‌دهد: بنا بر اعلام استانداری در شهرهایی مانند چاراویماق، هوراند و هشترود مشکل جدی در زمینه راه‌های روستایی وجود دارد. با توجه به کوهستانی بودن منطقه در 6 ماه سال امکان تردد در این راه‌ها عملا وجود ندارد. طبیعی است که در چنین شرایطی ادامه زندگی عادی با دشواری‌های زیادیهمراه خواهد بود، بنابراین بخشی از مهاجرت‌های روستاییان از روی ناچاری است. این کارشناس به سکونت فصلی در اغلب این روستاها اشاره می‌کند و می‌گوید: در اکثر 268 روستای خالی از سکنه استان سکونت بین یک تا 3 ماه از سال وجود دارد که قابلیت آنها را برای سکونت دائمی نشان می‌دهد. در صورت تامین زیرساخت‌ها و توسعه طرح هادی، مهاجرت معکوس را شاهد خواهیم بود.

• بی‌توجهی به روستاهای هشترود و چاراویماق

نماینده چاریماق در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اطلاعات ارائه شده از سوی مسئولان اجرایی استان می‌گوید: هشترود و چاراویماق بیشترین آمار جمعیتی روستاییان مهاجر و بیشترین روستاهای خالی از سکنه یا سکونت فصلی را در استان دارند. استمرار بی‌توجهی به این مناطق موجب تشدید اینمهاجرت‌ها در سال‌های اخیر شده است. «سیدحمزه امینی» ادامه می‌دهد: جنوب شرق استان منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ای زیادی دارد و به سدهای بزرگی در منطقه هم متصل است. اما بهره‌برداران کشاورزی از سختگیری‌های مسئولان در دادن مجوز برداشت آب گله‌مند هستند و پروژه‌های زیادی بر زمین مانده است که موجب فرار سرمایه می‌شود.

وی تاکید می‌کند: مشکل راه‌های روستایی در این منطقه نگران‌کننده است و اکثر روستاهای این منطقه راه مناسب ندارند. راه مراغه - هشترود همچنان کم‌عرض و خطرناک است و با وجود نقش موثر این شهرها در تولید محصولات کشاورزی و ثروت برای استان به شکل مناسب به آنها توجه نمی‌شود. این بی‌توجهی‌ها در نهایت به تخلیه روستاها منجر می‌شود که خطر نابودی آنها را به دنبال دارد و می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باشد. امینی می‌افزاید: باید قبول کرد که برخی مناطق استان با محرومیت دست و پنجه نرم می‌کنند و نمی‌توان این واقعیت را رد کرد. بر این اساس، شناسایی مناطق محروم‌تر موجب تزریق منابع مالی و توسعه و خروج از محرومیت می‌شود.